Część 9 jest uzupełnieniem i poszerzeniem poprzedniej i przedstawia UPAMIĘTNIENIE TRZECH CMENTARZY.
HISTORIA PARAFII PODBRZEZIE z historii, SZKICU MONOGRAFICZNEGO,
autorstwa inż. JANA OLSZEWSKIEGO, wydanego po 1930 roku
w drukarni ,,CENTRAL”, WILNO, UL. WIEIKA 52
Nie należy zapominać nigdy, iż narody są ciągłością pokoleń ludzkich i ,
aby trwać i rozwijać się duchowo, muszą zachowywać pamięć przeszłości
i chronić tradycje narodowe.
Jan Olszewski, Autor Szkicu Monograficznego – Parafja Podbrzeska
Czy warto pamiętać o nich? Czy warto je zachować od zapomnienia i zniknięcia? Czy warto przedłużać te działania na kolejne lata i kolejne miejsca pochówku?
To oceni społeczeństwo lokalne, mieszkańcy. Trzeba wierzyć, że tak się stanie i pamięć nie ustanie…
,,Cmentarz jest przestrzenią pamięci… wspólnotą żywych i umarłych…’’
Dlaczego tak wiele miejsc pochówku w parafii i gminie Podbrzezie?
Szukając skąd pochodzimy kierujmy swe pierwsze kroki na cmentarz.
W roku 2022 w ramach realizacji dwóch projektów partnerskich udało się dotrzeć do 22 miejscowości, które są , bądź były miejscem pochówku mieszkańców. Dokonano inwentaryzacji fotograficznej, przy czym należy podkreślić, że w samym Podbrzeziu takich punktów jest osiem, w Glinciszkach trzy, co daje 33 punkty należnej uwagi i pamięci.
Link ten daje pełen obraz nie tylko fotograficzy , ale i rys historyczny oparty o wybrane publikacje.
Trzy punkty-(patrz zdjęcia) – KOWSZADOŁA i dwa w PODBRZEZIU zostały upamiętnione i utrwalone w przestrzeni lokalnej. Ustawiony krzyż (Kowszadoła. Podbrzezie , na Sodu, na Anowil) czy dwie tablice inskrypcyjna dwóch punktach w Podbrzeziu( na Sodu, przy istniejącym od lat krzyżu przed budynkiem Gminy ) – będą miejscem upamiętnienia na kolejne dziesiątki lat. Miejsca te zostały przywrócone teraźniejszości jako istniejące miejsca pochówków.
Dlaczego tak wiele miejsc pochówku w parafii i gminie Podbrzezie?
To sięgająca wieków ubiegłych historia tych terenów. Przystępnie przedstawia i wyjaśnia opracowany przez inż. Jana Olszewskiego – Parafja Podbrzeska Szkic monograficzny.
Wynika z niej, iż rząd carski prowadził bezwzględną i intensywną rusyfikację Ziemi Wileńskiej, najbardziej odczuwaną w 8 parafiach Diecezji Wileńskiej, w tym Podbrzezia. Fakt, że w 1868 proboszcz parafii podbrzeskiej przeszedł na prawosławie i pociągnął za sobą parafian bez ich wiedzy i zgody, potęguje tragiczny obraz stosowanego terroru i trudności w trwaniu przynależności do kościoła.
Na pełne lat czterdzieści przestała istnieć parafia katolicka. Sakramenty katolickie udzielano po kryjomu, często po innych parafiach a zmarłych grzebano na cmentarzach wioskowych.
Dopiero w roku 1905 następuje uzyskanie zgody i scalenie parafian, ponownie powstaje katolicka parafia Podbrzezie, w pierwszym roku jako filia. Rozpoczęto starania służące budowie nowego kościoła katolickiego w miejscu oddalonym od budynku cerkwi, zgodnie z ukazem i wydzielono nowe miejsce na budowę kościoła i cmentarza. ,,(…) już w 1906r. … właściciele maj. Glinciszki Maria i Józef Jeleńscy ofiarowali z należącego do nich …zaścianka Szelinka…,na której miałby być pobudowany kościół, plebania i założony cmentarz(…)’’.
Tak prawi monografia Jana Olszewskiego.
Oto miejscowości i miejsca wskazane według stanu formalnego na jaki wskazuje Starostwo, ujętych w opracowaniach bądź legendą ludzką naprowadzone oraz pojedyncze groby w tych miejscach:
1. Podbrzezie:
- Cmentarz – Stary
- Cmentarz – Stary – Nowy
- Cmentarz – Nowy
- Cmentarz Żydowski
- Cmentarz na Sodu (na Anowil) zwany ,,Pietrowka’’
- Miejsce, w którym znajduje się budynek Gminy
- Mogiła AKowca – teren prywatny
- Grób Proboszcza Księdza Marka Gładkiego- teren przykościelny.
2. Glinciszki:
- Cmentarz Pomordowanych Polaków 20 czerwca 1944 roku.
- Góra zwana przez miejscowych – ,,Krwawa góra’’ wraz z tzw. ,,kamuszek’’
- Mogiła oficera niemieckiego z I Wojny Światowej
3. Paciuny
4. Kowszadoła
5. Szarny
6. Purnuszki
7. Mieszkańce
8. Grodzie
9. Pikieliszki
10. Wesołówka
11. Borunele
12. Radżiule
13. Miłejki
14. Okmiana / Santoka
15. Żemajtele
16. Burkiła
17. Olany
18. Adamejcie
19. Wojtkuńce
20. Sprejnie
21. Sklewście
22. Ałka
23. Gierwiaty / Pakalniszki
Każde miejsce pochówku ma swoją historię, której teraz nie sposób odtworzyć. Pamięć ludzka jest ulotna a przekaz jeśli nie zapisany, staje się legendą. Nagrobki, napisy, które zostały zachowane stają się jedynym świadectwem. To świadkowie historii. Mówią kamienie.
Cmentarz jest przestrzenią pamięci. Jest przestrzenią kreującą osobliwą, nigdzie bodaj indziej tak się wyraźnie nie rysującą wspólnotą żywych i umarłych. Różnorakie więzy je łączą: narodowe, wyznaniowe, rodzinne. Na różne też sposoby się one wyrażają. Modlitwa, patriotyczna manifestacja, chwila cichej refleksji, złożenie kwiatów bądź wieńca, zapalenie świecy, znicza, nawet sprzątnięcie zwiędłych liści spadłych na mogiłę są tymi gestami, które poświadczając pamięć o zmarłych, dowodzą trwania miłości i poza grób sięgającej. Są też one znakiem legitymującym prawo własności danej grupy ludzkiej (narodu) do danego obszaru (J.Kolbuszewski, Cmentarze, 1996, s.18).
